Irfon landowners and volunteers use ‘scorecards’ to assess Sites of Special Scientific Interest
11th September 2024
A new ‘scorecard’ approach is being trialled in Wales for the first time to assess the condition of the River Irfon’s most important wildlife sites. The innovative system, which is used extensively in Ireland, could offer a quick and reliable way of assessing the state of Sites of Special Scientific Interest (SSSIs), informing future conservation efforts.
Wildlife conservation charity Freshwater Habitats Trust is piloting the scorecard approach with local landowners and volunteers in the River Irfon catchment, which stretches from Abergwesyn to Builth Wells. A recent volunteer training event at Vicarage Meadows SSSI – one of the Wildlife Trust of South and West Wales’ (WTSWW) most botanically rich reserves – kickstarted the trial.
The scorecard approach enables a rapid assessment of any piece of land. Using an app, a trained volunteer can count plant species within a 10-metre radius and identify features that could potentially damage wildlife. Because it is so quick to complete, large areas of land can be covered. The information collected is then discussed with the landowner, along with management options to improve the condition of the land. These could include reducing or increasing livestock grazing to enhance plant diversity.
Geraint Watkins, project manager for Freshwater Habitats Trust’s Nature Network project says: “We’re aiming to carry out a series of scorecard surveys in different parts of each site and then discuss with the farmer or landowner what is possible to improve the score.
“Counting the number of plant species only makes up part of the score. Looking at all the other factors then prompts a conversation with the landowner as to what can realistically happen to improve the score.
“We believe this is the only game in town in getting a rapid assessment of local SSSIs at this time, and there is great enthusiasm from farmers about getting involved.”
The condition of over half of the legally-protected Site of Special Scientific Interest (SSSI) features in Powys are unknown. Through the Biodiversity team at Powys County Council, the Powys Nature Partnership commissioned a report on how to assess the condition of the River Irfon catchment’s most protected sites, including SSSIs and Rhos pasture. The report pointed to the scorecard approach. Scorecards could offer a means of assessing many protected sites in Powys to gather baseline data and then help get them into better condition.
Helen Barnes, Independent land management adviser, commented. “Many Welsh farmers, charities and Welsh Government staff have been to Ireland to see the scorecard system being piloted for their agri-environment scheme. Importantly, they’ve seen how farmers are using it successfully with support through a ‘payments by results’ method.
“Although it doesn’t replace the work of specialist botanists or entomologists, the scorecard can be used across a number of vegetation types such as bogs, marshland, woodland and heathland. GPS tagging allows ground to be covered very quickly and, with some training, can be used by volunteers and landowners, which means there’s now a chance of getting every protected site in Powys into a known condition.”
Freshwater Habitats Trust has been working in the Irfon catchment since 2020, and for many years in other parts of Wales.
Freshwater Habitats Trust CEO Professor Jeremy Biggs said: “Freshwaters are among the most threated part of the natural environment and here in the Irfon catchment we have an opportunity to make a difference. The catchment still has many clean water habitats and a wide range of freshwater species.
“This trial is an important opportunity for us to build on our work with local landowners and add to our growing knowledge about the catchment’s freshwater habitats and the species they support. This is particularly timely as we start to build the Freshwater Network – a national network of wilder, wetter, cleaner, more connected habitats to reverse the decline in freshwater biodiversity.”
The trial is part of Freshwater Habitats Trust’s River Irfon Catchment project, which will enhance freshwater habitats and wetlands for wildlife in the River Irfon, its tributaries and floodplains through work with local landowners. Freshwater Habitats Trust will contact local landowners to invite them to be involved in the trial. They will also announce future training days, which volunteers and farmers can join.
With high quality, clean freshwater habitats, the Irfon has one of Wales’ last three remaining populations of the internationally-endangered Freshwater Pearl Mussel, a species on the verge of extinction in Wales. This project will enhance efforts to save this population, as well as supporting other declining freshwater species, such as Atlantic Salmon, Sea Lamprey and Curlew, as well as Red-listed wetland plants.
Mae tirfeddianwyr a gwirfoddolwyr Irfon yn defnyddio “cardiau sgorio” i asesu Safleoedd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig.
Mae dull cerdyn sgorio newydd yn cael ei dreialu yng Nghymru am y tro cyntaf i asesu cyflwr safleoedd bywyd gwyllt pwysicaf yr afon Irfon. Gallai’r cynllun arloesol, sy’n cael ei ddefnyddio’n helaeth yn Yr Iwerddon, gynnig ffordd gyflym a dibynadwy o asesu Safleodd o Ddiddordeb Gwyddonol Arbennig (SDGA), gan lywio ymdrechion cadwraeth yn y dyfodol.
Mae elusen cadwraeth bywyd gwyllt Freshwater Habitats Trust, yn treialu’r dull cerdyn sgorio gyda tirfeddianwyr lleol a gwirfoddolwyr yn nhalgylch afon Irfon, sy’n ymestun o Abergwesyn i Lanfair-Ym-Muallt. Cychwynwyd y prawf mewn digwyddiad gwirfoddolwyr diweddar yn Vicarage Meadows – un o Ymddireidolaethau Bywyd Gwyllt De a Gorllewin Cymru gyfoethogaf yn fotanegol.
Mae’r dull cerdyn sgorio yn galluogi asesiad cyflym o unrhyw ddarn o dir. Drwy ddefnyddio app, gall gwirfoddolw hyfforddedig gyfrif rywogaethau planhigion o few radiws o ddeg metr a nodi nodweddion a allai niweidio bywyd gwyllt. Oherwydd ei fod mor gyflym i gwblhau, gellir asesu darnau mawr o dir. Mae’r wybodaeth a gesglir wedyn yn cael ei drafod gyda’r tirfeddianwr, ynghyd ac opsiynau rheoli i wella cyflwr y tir. Gallai’r rhain gynnwys lleihau neu gynyddu pori da byw i wella amrywiaeth planhigion.
Mae Geraint Watkins, rheolw y prosiect i Ymddireidolaeth Cynefinoedd Dwr Croyw yn dweud; “Rydym yn bwriadu cynnal cyfres o arolygon cerdyn sgorio mewn gwahanol rannau o bob safle ac yna trafod gyda’r ffermwr neu’r tirfeddianwr beth sy’n bosib i wella’r sgor.
“Dim ond rhan o’r sgor yw cyfrif nifer y rhywogaethau o blanhigion. Mae edrych ar yr holl ffactorau eraill wedyn yn ysgogi sgwrs gyda’r tirfeddianwr ynghylch beth all ddigwydd yn realistig i wella’r sgor.
Credwn mai dyma’r ffordd orau i gael asesiad cyflym o SDGA lleol ar hyn o bryd, ac mae brwdfrydedd mawt gan ffermwyr ynghylch cymryd rhan”.
Nid yw cyflwr dros hanner o’r SDGA a warchodir yn gfreithiol um Mhowys yn hysbys. Drwy tim Bioamrywiaeth Cyngor Sir Powys, comisynodd Gwarchodfa Natur Powys adroddiad ar sut i asesu cyflwr y rhywogaethau a warchodir fwyaf yn nalgylch afon Irfon, gan gynnwys SDGA a phorfa Rhos. Pwyntiodd yr ardroddiad at y dull cerdyn sgorio. Gallai cardiau sgorio gynnig ffordd o asesu llawer o safleoedd gwarchodedig ym Mhowys i gasglu data gwaelodlin ac yna helpu i’w cael i gyflwr gwell.
Dywedodd Helen Barnes, Cynghorydd Rheoli Tir Annibynnol; “Mae llawer o ffermwyr Cymru, elusennau a staff Llywodraeth Cymru, wedi bod i Iwerddon i weld y system cerdyn sgorio yn cael ei threialu ar gyfer eu cynllun amaeth-amgylcheddol. Yn bwysig iawn mae nhw wedi gweld sut mae ffermwyr yn eu defbyddio’n llwyddiannus gyda chymorth drwy’r dull “taliadau yn ol canlyniadau”.
Er nad yw’n disodli gwith botanegwyr arbenigol neu entomolegwyr, gell’r ddefnyddio’r system cerdyn sgorio ar draws nifer o safleoedd llystyfiant megis corsydd, corstir, coetir a rhostir. Mae tagio GPS yn canitau i’r tir gael ei asesu’n gyflym iawn a, gyda pheth hyfforddiant, gall gwirfoddolwyr a pherchnogion tir ei ddefnyddio, sy’n golygu bod siawns bellach i gael bob safle gwarchodedig ym Mhowys i gyflwr hysbys”.
Mae Ymddireidolaeth Cynefinoedd Dwr Croyw wedi bod yn gweithio yn nalgylch afon Irfon ers 2020, ac mewn rhannau eraill yng Nghymru ers blynyddoedd.
Dywedodd Yr Athro Jeremy Biggs, PSG yr Ymddireidolaeth; “Mae dyfroedd croyw ymhlith a rhan o’r amgylchedd naturiol sydd dan y bygythiad mwyaf ac yma yn nalgylch Irfon mae gennym gyfle i wneud gwahaniaeth. Mae gan y dalgylch lawer o gynefinoedd dwr glan o hyd ac amrywiaeth eang o rywogaethau dwr croyw.
Mae’r treial yn gyfle pwysig i ni adeiladu ar ein gwaith gyda thirfeddianwyr lleol ac ychwanegu at ein gwybodaeth gynyddol am gynefinoedd dwr croyw’r dalgylch a’r rhywogaethau y maent yn eu cynnal. Mae hyn yn arbennig o amserol wrth i ni ddechrau adeiladu’r Rhwydwaith Dwr Croyw – rhwydwaith cenedlaethol o gynefinoedd gwylltach, gwlypach, glanach, mwy cysylltiedig i wrthdroi’r dirywiad mewn bioamrywaieth dwr croyw”.
Mae’r treail yn ran o Brosiect Ymddireidolaeth Cynefinoedd Dwr Croyw yn nalgylch afon Irfon, a fydd yn gwella cynefinoedd dwr croyw a gwlypdiroedd i fywyd gwyllt yn yr afon, ei llednentydd a gorlifdiroedd drwy weithio gyda tirfeddianwyr lleol. Bydd Ymddireidolaeth Cynefinoedd Dwr Croyw yn cysylltu gyda tirfeddianwyr lleol ac yn eu gwahodd i fod yn ran o’r treail. Byddent hefyd yn cyhoeddi dyddiau hyfforddi yn y dyfodol, a bydd croeso i wirfoddolwyr a ffermwyr i ymuno.
Gyda chynefinoedd dwr croyw glan o ansawdd uchel, mae gan afon Irfon un o’r dair poblogaeth olaf yng Nghymru o’r Fisglen Berlog sydd dan fygythiad ryngwladol, rhywogaethau sydd ar fin diflannu yng Nghymru. Bydd y prosiect yma yn gwella ymdrechion i achub y boblogaeth hon, yn ogystal a chefnogi rhywogaethau dwr croyw eraill sy’n dirywio, megis Eog yr Iwerydd, Lamprai’r Mor a’r Gylfinir, yn ogystal a phlanhigion gwlyptir sydd ar y rhestr goch.